»Kleiner als Gott, aber größer als der Mensch: der, der alle Welt richtet, aber von niemandem gerichtet wird...«
– Innozenz III. & Friedrich II.
Als Ergänzung zu Ihren Dokumenten möchten wir Ihnen an dieser Stelle spannende Hintergrundinformationen in Form von Transkriptionen und Übersetzungen liefern.
Nutzen Sie auch unsere zusätzliche Auswahl an originalgetreu reproduzierten historischen Dokumenten sowie Karten & Plänen. Wir stellen Ihnen nicht nur theoretisches Geschichtswissen zur Verfügung, sondern geben Ihnen gleichzeitig die Möglichkeit, dieses Wissen anhand aufwendig hergestellter Faksimiles zu vertiefen. So wird Geschichte lebendig!
1. Innozenz III. und die Befreiung Friedrichs II.
Transkription
[Rom, 29. Januar 1207]
Illustri regi Sicilie1|
Quante iocunditatis affectus in apostolici cordis armario se transfuderit per
tue se-renitatis litteras in|tellecto, quod manus Domini de illorum indigna te
custodia libe-ravit, qui, quasi diceret lupa ovi: «Agnum | tuum melius te
lactabo», curam a te re-moverant, quam pia tibi genitrix deputarat, inde
poteris exti|mare, quod, quamdiu fuisti, sicut Domino placuit, in illo articulo
constitutus, cum multarum anxietatum ango|ribus circa te se sedulo
retorquebat nostre meditationis aspectus, utpote qui, quasi nobis dicere non
ces|sares: «In te iactatus sum ex utero matris mee», vehemen-tissimis nos
doloribus tabescere faciebas, | quia tibi, quem pietate commoti dicere
fingebamus «Domine, vim patior», festinato non poteramus au|xilio
respondere. Nec est siquidem sub ammiratione ducendum, quod tua nos ita
et contristavit detentio | et liberatio iocundavit, cum etiam preter ballii
rationem, quod non tam ex dispositione materna quam iure | Regni
suscepimus exequendum, tue propterea non possimus tu-tele ac defensioni
deesse, quia, cum a vo|ce prophete dicentis nobis «pupillo tu eris adiutor»
aures non debeamus avertere, te pupillum in | tuo iure tenemur specialius
confovere. Hinc est utique, quod pro tua iustitia defendenda sepe | duximus
noctes insompnes et prandium in cenam convertimus, ut vel cogitando soli
vel cum aliis con|ferendo pacificandi tibi hereditatem tuam modos utiles
invenire possemus. O quo-tiens eun|tium et redentium nuntiorum examina
sibi invicem obviarunt, qui per va-rias orbis partes pacis | tue procuratrices
litteras detulere, quotiens epistole pro tua tuique Regni tranquillitate
mit|tende notariorum fatigavere calamos et scribarum a-tramenta siccarunt,
quotiens mul|titudines undecumque de mundi partibus venien-tium propter
occupationes instantes, quibus erga | tua commoda versabamur, sua
do-luere negotia retardata! Quid autem de multis et magnis | dicemus
expensis, quas pro diversis et variis Regni tui necessitatibus studuimus
erogare? Sed | et fratribus et consanguineis non pepercimus quorum etsi
fuerit labor plurimus, gaudendum est, quia nonnumquam extitit | fructuosus.
Nunc igitur, cum iam in tua liberatione pene nos Deus fecerit preteritorum
omnium oblivisci, | mulieri evangelice comparandos, que, cum pepererit
filium, pressure minime recordatur, nobis non re|stat aliud quam gaudendum
quia quamvis ad plenitudinem tue pacis deesse aliquid videatur, spera-mus
tamen, quod, | si tuum in Domino iactaveris cogitatum et eorum providis
consi-liis acquieveris, qui te post violentorum | custodiam in sue sedulitatis
obsequium receperunt, ille, per quem reges regnat et principes principantur,
| tuum solium confirmabit et dabit tibi fortitudinem ac virtutem, per quas
possis inimicis obsistere tu|umque populum feliciter gubernare. Monemus
ergo serenitatem regiam et hortamur attentius ac per apostolica scripta
mandamus, quatinus elevato ad | Deum corde co-tidianis precibus ab eo
confortari corpore ac mente requiras gaudensque, quod in eo-rum fideli |
custodia es repositus vel quorum curam tua tibi genitrix deputavit vel qui
loco eorum, qui ex ipsis de|cesserant, successerunt, maturis eorum
intendendo consiliis moralibus satagas imbui disciplinis. Nos | enim
tranquillitati et paci tue sollicitudine intendimus indefessa regieque serenitatis
augmentum | spiritualibus vi-gilamus et temporalibus auxiliis promovere
sperantes in Domino, quod diligentiam et benivolentiam | Sedis Apostolice
matris tue tamquam devotus filius corde semper et opere recognosces.
Datum Rome apud Sanctum Petrum, IIII kalendas februarii anno nono.
Zusammenfassung
Innozenz III., durch einen Brief Friedrichs von dessen Befreiung aus dem schmachvollen Gewahrsam seines Peinigers [Wilhelm Capparone] unterrichtet, verbirgt den aufgrund Friedrichs Gefangenschaft erlittenen Schmerz und seine Rührung über die frohe Botschaft der Befreiung nicht [die dank Walters von Pagliara zustande gekommen war]. Er ruft dem jungen König all die Anstrengungen, die zum Schutz seiner Person unternommen wurden und die Rechte des Königreichs Sizilien ins Gedächtnis. Er berichtet von den schlaflosen Nächten, den ausgelassenen Mahlzeiten, den vielen Botschaften mit immer anderen Ergebnissen, den unzähligen, von seinen Notaren und Schreibern aufgesetzten Briefen, den aufgeschobenen Verpflichtungen und den beachtlichen Geldsummen, die aufgebracht wurden, um für Friedrichs Sache einzutreten. Er ermahnt den jungen Herrscher, Gott für seine Befreiung zu danken und zu beten, dass ihm auch in Zukunft solch verdienstvollen Menschen wie jene, die seine Mutter Konstanze dazu ausersehen hatte, zur Seite stehen mögen und erneuert seine Verpflichtung dem jungen König gegenüber in der Hoffnung, dass dieser dem Heiligen Stuhl immer dankbar und ergeben sein möge.
2. Friedrich II. gewährt Innozenz III. die freie Bischofswahl im Königreich Sizilien
Transkription
Messina, Februar 1212
+ IN NOMINE DEI ETERNI ET SALVATORIS NOSTRI IESU CHRISTI AMEN. |
REVERENTISSIMO patri et carissimo domino Innocentio Dei gratia Sancte
Romane Ecclesie summo pontifici, Fridericus Dei gratia rex Sicilie, | ducatus
Apulie et principatus Capue.
[1] Ne ulla de cetero inter vos ve[l] successores vestros et nos vel heredes
nostros super electionibus celerandis | dissentio suscitetur, que non
numquam inter Ecclesiam et regnum rancoris et indignationis fomitem
ministrabant, modum et ordinem electionis in poste|rum faciende
presentibus litteris curavimus explicare, in quibus sic canonice libertati
deferimus, ut dignitatem regiam non ledamus. Sane sede | vacante capitulum
significabit nobis et heredibus nostris obitum decessoris, deinde convenientes
in unum invocata Spiritus Sancti gratia secundum Deum eligent | canonice
personam idoneam, cui requisitum a nobis prebere debeamus assensum et
electionem factam non different publicare. Electionem vero factam | et
publicatam denuntiabunt nobis et nostrum requirent assensum, set antequam
assensus regius requiratur, non intronizetur electus nec decantetur laudis |
sollempnitas, que intronizationi videtur annexa, nec ante quam auctoritate
pontificali fuerit confirmatus, amministrationi se ullatenus inmiscebit.
[2] Volu|mus igitur et concedimus, ut secundum prescriptam formam
electiones de cetero per totum regnum nostrum libere celebrentur, nullo
prorsus obstante rescripto | a sede apostolica impetrato.
[3] Ad huius autem nostre concessionis memoriam et robur perpetuo
valiturum presens scriptum per manus Bonihominis de Gaieta, notarii et |
fidelis nostri scribi et bulla aurea tipario nostre maiestatis impressa precipimus
communiri; anno, mense et indictione subscripti[s]. |
[4] DATA in civitate Messane, anno dominice incarnationis millesimo
ducentesimo undecimo, mense februarii, quinte decime indictionis, regni |
vero domini nostri Frederici, Dei gratia gloriosissimi regis Sicilie, ducatus
Apulie et principatus Capue anno quarto decimo; feliciter AMEN.
(L. S.)
Zusammenfassung
Das Dokument gibt – in einigen Passagen wörtlich – den Text der 1198 zwischen Konstanze von Hauteville und Innozenz III. getroffenen Vereinbarung bezüglich der Regelung der Bischofswahl im Königreich Sizilien wieder (vgl. Das Königreich Sizilien, Dok. 2). Bei dieser Gelegenheit war das neue Konkordatsregime förmlich in eines der vier Dokumente aufgenommen worden, die die päpstliche Kanzlei für Konstanze und Friedrich vorbereitet hatte und von welchen noch heute Registerabschriften existieren. Die vier Urkunden, welche in der Abschrift kein Datum aufweisen, können auf Mitte November 1198 datiert werden. Auch wenn die Verhandlungen aufgrund des Todes der Königin unterbrochen wurden und die Dokumente nicht mehr im Original aufgesetzt wurden (ihre Registrierung erfolgte auf der Grundlage der Entwürfe), hatte der sizilianische Hof Kenntnis über den Inhalt der päpstlichen Dokumente.
3. Die Goldbulle von Eger
Transkription
Eger, 12. Juli 1213
(C.) IN NOMINE SA[NCTE] ET INDIVIDUE TRINITATIS. FREDERICUSSECUNDUS DIVINA FAVENTE CLEMENTIA ROMANORUMREX ET SEMPER AUGUSTUS ET REX SYCILIE. |Regnum nostrum tunc stabiliri c[r]edimus et confidimus, cum altissimum, decuius manu ea, quę possidemus, bona recepimus, honoramus. Tanto enimDomino, qui bona tribuit nobis, ad of|ferendas hostias operis et devo[tion]isastringimur, quanto ipsum misericordem in nobis et mirabilem experimur.Cognoscentes igitur gratiam, quę data est nobis ab ipso, habentes | quoque preoculis inmensa et innum[era bene]fi[ti]a vestra, karissime domine et reventissimepater, protector et benefactor noster, domine Innocenti, Dei gratia summepontifex venerande, per cuius benefitium, | operam et tutelam aliti sumus,protecti [p]ariter ac promoti, postquam in sollicitudinem vestram mater nostrafelicis memorię, Constantia imperatrix ex ipso quasi utero nos iactavit, vobis, |beatissime pater, et omnibus catholicis successoribus vestris Sancteque RomanęEcclesię, spetiali matri nostrę, omnem obedientiam, honorificentiam atquereverentiam semper humili corde ac devoto spiritu impendemus, quampredecessores [nostri] reges et imperatores catholici vestris antecessoribusimpendisse noscuntur, nichil ex his volen[t]es diminui, sed magis augeri, utnostra devotio ma|gis enitescat. Illum igitur abusum volentes abolere, queminterdum quidam predecessorum nostrorum exercuisse dinoscuntur et dicunturin electionibus prelatorum, concedimus et sanccimus, ut elec|tiones prelatorumlibere fiant et canonice, quatenus ille prefitiatur ęcclesię viduatę, quem totumcapi-tulum vel maior et sanior pars ipsius duxerit eligendum, dummodo nichilobstet ei de canonicis institutis. Appellationes autem in negotiis et causisęcclesiasticis ad Sedem Apostolicam libere fiant, earum prosecutionem siveprocessum nullus impedire presumat. Illum | quoque dimittimus et refutamusabusum, [q]uem in occupandis bonis decedentium prelatorum aut etiamecclesiarum vacantium nostri consueverunt antecessores committere, pro motuproprię voluntatis. Omnia | vero spiritualia vobis et aliis ecclesiarum prelatisrelinquimus libere disponenda, ut, quę sunt Cesaris, Cesari et, quę sunt Dei,Deo recta distributione reddantur. Super eradicando autem | hereticę pravitatiserrore auxilium dabimus et operam efficacem. Possessiones etiam, quas EcclesiaRomana recuperavit, ab antecessoribus nostris seu quibuslibet aliis antedetentas, liberas et quietas sibi | dimittimus ipsamque ad eas obtinendas b[on]afide promittimus adiuvare. Quas autem nondum recuperavit, ad recuperandumpro viribus erimus coadiutores. Et quęcumque ad manus nostras devenient, |sine difficultate ei restituere satagemus. Ad has pertinet tota terra, quę est aRadicophano usque Zeperanum, marchia Anconitana, ducatus Spoletanus,terra comitisse Mahtildis, | comitatus Brittenorii, exarcatus Ravennę, Pentapoliscum aliis adiacentibus terris expressis [in mu]ltis privilegiis imperatorum etregum a tempore Lud[o]wici (1), ut eas habeat Romana Ęcclesia | in perpetuumcum omni iuriditione, districtu et honore suo. Veruntamen cum ad recipiendam[co-ron]am Imperii vel pro necessitatibus Ęcclesię ab Apostolica Sede vocativenerimus, de mandato sum|mi pontificis recipiemus procurationes sivefodrum ab illis. Adiutores etiam erimus ad rettinendum et deffendendumRomanę Ęcclesię regnum Sycilie ac cetera iura, quę ad ipsam pertineredinoscuntur, | tamquam devotus filius et catholicus princeps. Ut autem hęcomnia vobis memorato sanctissimo patri nostro domino Innocentio, sacrosanctęRomanę Ęcclesię summo pontifici, vestrisque successoribus per nos et nostrossuccessores | Romanorum reges et imperatores observentur firmaque etinconvulsa semper permaneant, presens privilegium conscriptum maiestatisnostrę, aurea bulla iussimus communiri. Testes autem hii sunt: | Sigefridus (2) Moguntinę sedis arciepiscopus, Apostolicę Sedis legatus, Eberhardus (3) Salzburgensis arciepiscopus,Berardus (4) Barensis arciepiscopus, Chůnradus (5) Ratisponensis episcopus, Otto (6) Wirzinburgensis episcopus, Manegoldus (7) |Pattaviensis episcopus, Engelhardus (8) Zizensis episcopus, Odacrius (9) Boemorumrex, Lodwicus (10) dux Bawarię, Liupoldus (11) dux Austrię et Styrię, Hermannus (12) lantgravius Thuringię, comes Albertus (13) de Eber|stein, comes Adolfus (14) deSowenburc, comes Burchardus (15) de Mannesueld, comes Gerhardus (16) de Diets,comes Ludwicus (17) de Wirtemberch, Gebehardus (18) burcravius Meigdeburgensis, Hainricus (19) de Stah|helburch, Waltherus (20) de Langenberch, Hainricus (21) deChalandrino, marescalcus Imperii, Waltherus (22) de Sypf, pincerna Imperii,Gwaltherus (23) Gentilis, comestabulus regni Sycilię et alii quam plures. |SINGNUM DOMINI FREDERICI SECUNDI ROMANORUM REGISINVICTISSIMI (M) ET REGIS SYCILIĘ. |Ego Chůnradus (24) Dei et Apostolicę Sed[is] gratia Metensis episcopus vicedomini Sigefridi Moguntini arciepiscopi et Apostolicę Sedis legati ac totiusGermanię | arcicancellarii recognovi.Acta sunt hęc anno Domini Nostri Iesu Christi millesimo CC°XIII°, indictioneprima, regnante domino FREDERICO Secundo | Romanorum rege gloriosoet rege Sicilię, anno regni eius Romani primo, Sicilię vero XVI°.Datum apud Egram per manus Bertoldi de Niffen (25), regalis aulę prothonotarii,| quarto idus iulii.(S. D.)
1 Es handelt sich hierbei um Ludwig den Frommen, Kaiser des Heiligen Romischen Reiches von 813 bis 840.
2 Siegfried von Eppenstein, erst Probst, dann Erzbischof von Mainz vom 21. Marz 1202 bis zu seinem Tode (9.
September 1230), war auch apostolischer Legat und Erzkanzler des Reichs fur Deutschland.
3 Eberhard von Regensberg, ehemaliger Bischof von Brescia, hatte vom 20. April 1200 bis zum 1. Dezember 1246
das Amt des Erzbischofs von Salzburg inne.
4 Berardo Costa (alias de Castacca), Erzbischof von Bari ab 1207, wurde am 11. September 1213 in die Erzdiozese
Palermo versetzt, wo er bis zu seinem Tode am 8. September 1252 tatig war.
5 Konrad von Teisbach, Bischof von Regensburg vom 23. April 1204 bis zu seinem Tode am 9. April 1226.
6 Otto von Lobdenburg, Bischof von Wurzburg von August 1207 bis zu seinem Tode (5. Dezember 1223).
7 Manegold von Berg, Bischof von Passau von 1206 bis zu seinem Tode am 9. Juni 1215.
8 Engelhard, Bischof von Zeitz vom 22. April 1207 bis zu seinem Tode am 4. April 1242.
9 Ottokar I. Přemysl, geboren 1155 als Sohn des Vladislav II. von Bohmen, folgte seinem Vater 1198 auf dem
Thron. Er starb am 15. Dezember 1230.
10 Ludwig I. von Wittelsbach, Sohn Ottos I., geboren am 23. Dezember 1173, gestorben am 15. September 1231.
Ab 1183 Herzog von Bayern.
11 Leopold VI. von Babenberg (1176 – 28. Juli 1230), genannt „der Glorreiche“, Sohn Leopolds V., war ab 1194
Herzog der Steiermark und ab 1198 Herzog von Osterreich..
12 Herrmann I., Landgraf von Thuringen ab 1190, geboren 1155, gestorben am 25. April 1217.
13 Graf Albert von Eberstein wird ab 2. Januar 1213 (unmittelbar nach der Wahl Friedrichs zum Rex Romanorum)
bis 17. April 1216 in den Privilegien Friedrichs als Zeuge genannt (und gehorte somit zum Gefolge des Konigs).
14 Adolf III. von Schauenburg, Graf von Holstein, geboren ca. 1160, gestorben am 3. Januar 1225.
15 Wahrscheinlich Burkhard II. von Mansfeld-Schrapelau, gestorben zwischen 1254 und 1255.
16 Es handelt sich hier um Gerhard Graf von Diez.
17 Ludwig II. von Wurttemberg, Herzog von 1201 bis 1228.
18 Gebhard von Querfurt, aus dem Geschlecht der Mansfeld, Burggraf von Magdeburg von 1190 bis zu seinem
Tode (ca. 1213).
19 Heinrich von Vockstedt, ab 1210 Graf von Stolberg, gestorben nach dem 12. Juni 1239.
20 Es handelt sich hier um Walter von Langenburg.
21 Heinrich von Kalden, Reichshofmarschall.
22 Es handelt sich hierbei um Walter von Sypf, kaiserlicher Mundschenk.
23 Gualtiero Gentile, geboren wahrscheinlich in den achtziger Jahren des 12. Jh., Sohn Simones, Graf von Nardo,
war ein eingeschworener Anhanger Friedrichs II., welcher ihm das Amt des Oberkonstablers ubertrug, d.h. des
Hauptmanns der in Palermo stationierten koniglichen Garde. Gualtiero Gentile hatte dieses Amt bis 1215 inne,
als sein Vorganger Paolo di Cicala, Graf von Golisano, welcher mit der Beschuldigung einer Verschworung gegen
Friedrich seines Amts enthoben worden war, wieder eingesetzt wurde. In der Folge wurde er vom Konig zum
Hauptmann und Justiziar fur Apulien und die Liburia ernannt. Er starb wahrscheinlich vor 1242.
24 Konrad von Scharfeneck, Bischof von Metz vom 23. Januar 1213 bis zu seinem Tode (12. Dezember 1224).
25 Bertold I. von Neifen, Bischof von Brixen von 1216 bis zu seinem Tode (Juli 1224), war ab 1208 Verwalter der
Diozese Trient, die von Friedrich von Wangen (von 1205 bis 1218 im Amt) geleitet wurde, welcher aufgrund
mit seinem Amt des kaiserlichen Vikars Friedrichs II. im Zusammenhang stehenden Aufgaben haufig abwesend
war. Der Pronotar der kaiserlichen Kanzlei verlies Brixen im Jahr 1218, um am Kreuzzug im Heiligen Land
teil-zunehmen. Zuruck in Italien begab er sich mit Friedrich nach Rom, wo dieser am 22. November 1220 zum
Kaiser gekront wurde.